ISO – ASME, ASME – ISO…..w poprzednich wpisach dużo razy odnosiłem się do tych dwóch terminów. Podkreślałem to, ze bardzo często pracujemy w jednym lub drugim systemie. Co to znaczy pracujemy w jednym lub drugim systemie?

Tworząc dokumentację techniczną (rysunek) podstawową kwestią jest określenie, wg jakiego standardu ją tworzymy (czyli jakiego kodu używamy, co oznaczają symbole tolerancji, jak rozumieć poszczególne zapisy). Po co?

Odpowiedź jest oczywista – wszyscy którzy będą czytali  czy pracowali z tym rysunkiem muszą znać dokładnie kod, którego użył konstruktor, aby odkodować zapisy, które na rysunku się znajdują. Właśnie po to używamy na rysunku GD&T/GPS – to jest kod. Nie rozpisujemy słownie wszelkich wymagań, za to używamy prostych, ustandaryzowanych zapisów (jak np. ramka tolerancji).

Gdzie dokładnie znajduje się ten kod? W odpowiedniej normie oczywiście. Rysunek bez podania odniesienia do kodu wg którego został stworzony (czyli wg jakiej normy, wg jakiego standardu) nie do końca ma sens. Jeżeli na rysunku jest podany wymiar średnicy, ale nie jest sprecyzowane jak ten wymiar rozumieć – zapis taki traci sens techniczny (jak już wspominałem, zapis wymiaru bez sprecyzowania jaki to typ wymiaru jest bardzo niejednoznaczny w interpretacji).

Co to w takim wypadku jest standard ISO czy ASME?

ASME – w skrócie chodzi o normę ASME Y14.5.  Jest to podstawowa norma rysunkowa obowiązującą głownie w USA i Kanadzie (a zapewne w innych krajach również). Norma ta wydawana jest przez The  American Society of  Mechanical Engineers. Ostatnie i aktualne wydanie pochodzi z 2009r. (Tak na prawdę wygląda na to, iż na samym początku 2019r. powinno ukazać się nowe wydanie z dosyć ciekawymi zmianami. Z pierwszych przecieków wynika, że usunięto kilka symboli tolerancji).  Większość rysunków pochodzących z USA oraz Kanady wydawana jest w oparciu o tą normę. Oczywiście w większości przypadków nie bezpośrednio, ponieważ korporacje bazują na swoich wewnętrznych normach – niemniej jednak te wewnętrzne normy korporacyjne tworzone są w oparciu o normę krajową ASME.

Tak na marginesie – po co korporacje tworzą normy wewnętrzne a nie bazują na normach krajowych? Ponieważ normy krajowe (jak ASME Y14.5) są normami ogólnymi, gdzie pokazane są ogólne przypadki wymiarowania i tolerowania. Normy korporacyjne opisują również przypadki szczególne dla danego przedsiębiorstwa.

Co ciekawe (nr1) – termin „GD&T” pochodzi właśnie z ASME i w zasadzie zyskał popularność na całym świecie jako dokładnie „wymiarowanie i tolerowanie geometryczne”.

ISO – International Organization for Standardization. No właśnie….mówiąc o standardzie ISO nie mamy na myśli żadnej konkretnej normy. Niestety – norm ISO dotyczących wymiarowania i tolerowania geometrycznego jest dużo. Można powiedzieć, ze norma podstawowa to ISO1101 (są tam zdefiniowane tolerancje kształtu, kierunku, położenia oraz bicia), ale to nie do końca prawda. Jest wiele innych norm, które opisują system wymiarowania i tolerowania geometrycznego wg ISO – choćby norma ISO8015 (podstawowe reguły), ISO14405 (definicje wymiarów), ISO286 (układ tolerancji i pasowań), ISO2692 (zasada maksimum materiału), ISO17450 (rodzaje elementów geometrycznych)  itd.

Co ciekawe (nr2) wszelkie normy ISO dotyczące wymiarowania i tolerowania geometrycznego opisane są terminem GPS (Geometrical Product Specifications) i jest to termin oznaczający to samo co GD&T. Niemniej jednak, nie wszedł on raczej do potocznego języka inżynierów.

Dlaczego tak ważne jest wskazanie normy, wg której dany rysunek został stworzony i wg której ma zostać interpretowany? Dlatego, ze nie wszystkie tak samo zapisane wymagania, znaczą dokładnie to samo w różnych standardach. Niestety. Najdobitniejszym przykładem jest tutaj różnica w interpretacji zapisu wymiaru wg norm ISO a ASME (więcej we wpisie o strategiach pomiarowych).

Jak wprowadzić daną normę na rysunek? W zasadzie nic trudnego – robimy to za pomocą tabelki lub notki rysunkowej.  Jeżeli wprowadzimy zapis: „Interpretacja rysunku wg normy ASME Y.14-5 2009” oznacza to, ze wszelkie zapisy na rysunku (wymiary, symbole tolerancji, pola tolerancji) interpretujemy wg tej normy. Jeżeli chcemy wprowadzić interpretację rysunkowa danej normy zakładowej/korporacyjnej – wskazujemy nazwę tej normy.

Co w takim razie z normami ISO? Czy musimy wprowadzić na rysunek wszystkie normy GPS aby obowiązywał standard interpretacji wg ISO? Pełny standard opisany jest w dziesiątkach norm… na szczęście nie musimy wypisywać wszystkich norm ISO.  Wg głównych zasad spisanych w ISO8015, wystarczy wskazać jedna normę ISO na rysunku, aby zaczął obowiązywać cały system GPS. Najczęściej, jako normę domyślą wskazujemy ISO8015 – wtedy również domyślnie wprowadzamy zasadę niezależności, czyli obowiązuje wymiar dwupunktowy (w teorii wystarczy norma ISO8015, w praktyce są pewne dyskusje co do tego czy sama ISO8015 wystarcza do wprowadzenia zasady niezależności). Aby zmienić domyślny typ wymiaru wg ISO – należy zastosować odpowiednie zapisy w tabelce rysunkowej (odniesienia do odpowiednich norm wg odpowiedniej kombinacji – ale to już temat na inny wpis).